Wkład Kościoła w realizację zadań publicznych można podzielić na działania z korzyściami wymiernymi i działania z korzyściami niewymiernymi. Uświadomienie społeczeństwu rozmiaru i doniosłości obu tych form działania Kościoła jest ważne w kontekście trwającej dyskusji na temat zakresu finansowania Kościoła przez Państwo.

Jak wylicza Katolicka Agencja Informacyjna, łączna kwota, jaką Państwo wspiera Kościół katolicki w Polsce, wynosi ok. 500 mln zł, natomiast wsparcie jakiego Kościół udziela Państwu wyręczając je w realizacji różnorodnych zadań społecznych, edukacyjnych i kulturalnych, można szacować na co najmniej 3-4 mld zł. (Por.: KAI „Finanse Kościoła Katolickiego w Polsce (analiza)” z 26 lutego 2012r. (http://ekai.pl/media/szuflada/RAPORT_KAI_01.03.pdf).

Wśród działań Kościoła z korzyściami wymiernymi należy wymienić takie działania jak:

  • Szkoły katolickie. Świeccy katolicy i instytucje kościelne finansują kilkaset przedszkoli i 514 szkół katolickich dla kilkudziesięciu tysięcy dzieci. Pomoc Państwa poprzez samorządy stanowi ok. 25% wszystkich kosztów edukacji. Resztę pokrywają rodzice, którzy posyłając dzieci do katolickiej szkoły nie dostają zwrotu części podatku przeznaczonej na edukację. Tę resztę szacuje się na ok. 300 mln zł rocznie.
  • Caritas Polska – największa instytucja pozarządową prowadząca działalność społeczno-charytatywną – prowadzi na terenie Polski 9 tys. punktów pomocy materialnej, prawnej oraz psychologicznej, w którą jest zaangażowanych prawie 8 tys. pracowników i 102 tys. wolontariuszy. Caritas udziela schronienia ponad 7 tys. bezdomnym i dożywia codziennie ok. 23 tys. osób starszych i samotnych. 40 diecezjalnych Caritas prowadzi 100 jadłodajni. Dzięki Wigilijnemu Dziełu Pomocy Dzieciom 42,6 tys. dzieci może uczestniczyć w koloniach wakacyjnych. Inne programy finansują dożywianie dzieci w szkołach, edukację najuboższych dzieci oraz leczenie i rehabilitację ok. 25 tys. dzieci i dorosłych. Caritas niesie także pomoc humanitarną ofiarom katastrof w różnych częściach świata. W sumie wartość pomocy udzielanej przez Caritas wynosi ok. 500 mln zł rocznie. 
  • Zgromadzenia zakonne prowadzą 16 uczelni wyższych, 216 szkół różnego typu, 371 przedszkoli, 62 bursy, 143 świetlice i oratoria, 33 domy samotnej matki, 62 domy dziecka, 286 placówek dla upośledzonych, starszych i chronicznie chorych, 6 szpitali, 17 przychodni i 20 schronisk dla bezdomnych. Wartość finansowa pomocy udzielanej przez zgromadzenia zakonne jest szacowana na co najmniej 400-500 mln zł rocznie. 
  • Działalność parafialna na rzecz chorych. Na terenie polskich parafii działa 6,8 tys. organizacji kościelnych obejmujących różnorodną opieką 664 tys. osób chorych.
  • Ok. 73% zabytków kultury narodowej jest pod opieką Kościoła. Na same remonty zabytkowych budynków Kościół przeznacza 300-500 mln zł rocznie.

Z kolei, mówiąc o działaniach Kościoła z korzyściami niewymiernymi, należy zauważyć, że Kościół:

  • Naucza i wdraża wartości fundamentalne związane z godnością osoby ludzkiej, takie jak wartość życia ludzkiego od poczęcia do naturalnej śmierci, prawda, wolność, sprawiedliwość i miłość bliźniego. Wartość miłości bliźniego legła u podstaw polskiej „Solidarności”. Na niej też opiera się miłość do ojczyzny i pracy dla niej, co w Wielkopolsce wiąże się z etosem „pracy organicznej”, której propagatorami byli znani księża społecznicy, jak ks. Augustyn Szamarzewski i ks. Piotr Wawrzyniak.
  • Współdziała ze szkołą w kształtowaniu prawego sumienia młodych Polaków, głównie poprzez lekcje katechezy. Uznając jednocześnie podstawową rolę rodziny dla moralnej formacji dzieci, zabiega o trwałość rodziny opartą na wzajemnej miłości małżonków i ich moralności ukształtowanej wiarą. W tym celu Kościół prowadzi m.in. kursy przedmałżeńskie, różnego rodzaju poradnie rodzinne i duszpasterstwo rodzin. 
  • Pielęgnuje tradycje narodowe, pełniąc rolę wspólnototwórczą i państwowotwórczą. Od przeszło tysiąca lat losy narodu i Kościoła w Polsce są nierozerwalnie związane. Niezaprzeczalna jest rola Kościoła w przetrwaniu narodu polskiego w okresie zaborów. Kościół był także znakiem sprzeciwu i cierpiał z narodem w czasie okupacji hitlerowskiej, jak i po wojnie, a sanktuaria, takie jak Jasna Góra, były oazami wolnej Polski w czasie komunistycznego zniewolenia. Przez wieki Kościół wpływał na postawy Polaków, kształtując dzisiejsze cechy „polskości”. Z tymi cechami wchodzimy do jednoczącej się Europy, wzbogacając jej różnorodność. Niezmiernie istotne jest byśmy naszych pozytywnych cech „polskości”, które Kościół w przeszłości współkształtował i dziś pomaga utrzymać i umacniać nie utopili w kosmopolitycznej pseudokulturze.
  • Jest instytucją wrażliwości na człowieka. Otacza swoją opieką duchową i materialną najsłabszych, w tym chorych i niepełnosprawnych, opierając się na poświęceniu duchownych i świeckich, którzy w posługiwaniu najsłabszym realizują swoją miłość do Chrystusa. Jakież inne zgromadzenie toleruje obecność osób chorych umysłowo, tak jak toleruje je Kościół we mszy św.?
  • Od wieków pełni rolę kulturotwórczą. Na przykład, przekład Biblii na język polski, dokonany przez Wielkopolanina ks. Jakuba Wujka, poza wartością religijną, jest uznawany za najcenniejsze przedsięwzięcie w dziedzinie prozy artystycznej polskiego Odrodzenia. Przekład ten, wznawiany i modernizowany kilkadziesiąt razy przez 400 lat wywarł niezwykły wpływ na kulturę, język i literaturę polską.
  • Integruje Polonię za granicą. Z różnych historycznych przyczyn miliony naszych rodaków mieszkają obecnie za granicą. Dla zaspokojenia ich potrzeb religijnych, Kościół wysyła do nich polskich duszpasterzy. Księża ci nie tylko odprawiają posługę religijną w języku polskim, ale prowadzą szeroką działalność społeczno-kulturalną, dzięki czemu krzewi się polska kultura i utrzymuje więź z ojczyzną. W tym dziele nie jest w stanie zastąpić polskich księży żadne polskie MSZ lub jakakolwiek organizacja państwowa.

Wprawdzie powyższe uwagi nie dotyczą działań związanych z podstawowym powołaniem Kościoła jakim jest głoszenie Ewangelii, to jednak działania Kościoła w życiu publicznym wyrastają właśnie z tego powołania.

Poznań, 29.11.2012 r.

Podpisali:
prof. dr hab. Czesław Błaszak, dr med. Szczepan Cofta, ks. prał. dr Paweł Deskur (sekretarz), prof. dr hab. med. Janusz Gadzinowski, prof. dr hab. Bohdan Gruchman (przewodniczący), prof. dr hab. Tomasz Jasiński, prof. dr hab. Andrzej Legocki, prof. dr hab. Wojciech Łączkowski, prof. dr hab. Roman Słowiński, prof. dr hab. Michał Sznajder, prof. dr hab. Jan Węglarz (wiceprzewodniczący), mgr Grażyna Ziółkowska