Bazylika Archikatedralna pod wezwaniem Apostołów Piotra i Pawła, położona na wyspie Ostrów Tumski w Poznaniu, otoczonej korytem Warty i Cybiny, jest sercem Kościoła Poznańskiego i centrum życia religijnego. To właśnie w tej świątyni odbywają się każdego roku święcenia kapłańskie i wiele innych uroczystości religijnych, z udziałem Metropolity Poznańskiego oraz przedstawicieli władz miejskich i wojewódzkich.
Poznańska katedra (siedziba pierwszego w Polsce biskupa) sięga samych początków chrześcijaństwa w Polsce - drugiej połowy X wieku. Na miejscu obecnej katedry gotyckiej, zbudowano w roku 968 pierwszy kościół katedralny p.w. św. Piotra, murowany, długości około 48 m. Badania archeologiczne przeprowadzone w 1946 odsłoniły liczne fragmenty pierwotnej katedry poznańskiej, co pozwala ustalić, iż wzniesiona została jako bazylika trójnawowa z prezbiterium zamkniętym absydą. Posiadała atrium, w którym odkryto relikty płyty z zaprawy wapiennej, tzw. misy chrzcielnej i krypty grobowe, identyfikowane przez badaczy jako prawdopodobne groby monarsze: Mieszka I i Bolesława Chrobrego. Odkryte relikty archeologiczne można oglądać w kryptach (wybudowanych w latach 1950 - 1955).
Po zniszczeniu preromańskiej świątyni (w latach 1034-1038), powstaje nowy kościół katedralny, murowany, pokrywający się w znacznej mierze z fundamentami pierwszej, starszej katedry. Odkryte liczne elementy tej budowli romańskiej z II połowy XI wieku świadczą o wysokiej kulturze artystycznej jej inwestorów i budowniczych.
Katedra romańska, przebudowana w XIII wieku, zastąpiona została gotycką, wzniesioną w XIV i XV wieku. Była to budowla okazała, z nowym prezbiterium i wieńcem kaplic. Strawił ją pożar w roku 1622, zostawiając nagie mury świątyni z przepalonymi sklepieniami. Odbudowanej katedrze nadano w całości znamiona baroku.
Po pożarze w roku 1772 katedra otrzymała nowy wystrój wnętrza i elewację frontową w stylu neoklasycznym, przebudowaną w końcu XVIII wieku. Tak przetrwała do drugiej wojny światowej. Ostatni pożar katedry (15 lutego 1945 roku) zniszczył ją w 65 procentach.
Po zakończeniu działań wojennych, z inicjatywy arcybiskupa Walentego Dymka rozpoczęto odbudowę katedry, zachowując wszystkie cechy gotyckiej katedry z pierwszej połowy XV wieku: frontową ścianę z nowym szczytem i dwie wieże, zakończone późnobarokowymi zwieńczeniami i hełmami z roku 1729, pokrytymi blachą miedzianą. W wysokim oknie ściany szczytowej zachowała się oryginalna rozeta gotycka, którą obecnie wypełnia witraż (dzieło prof. Wacława Taranczewskiego). Pod oknem znajduje się portal gotycki z brązową bramą z przedstawieniami życia św. Piotra i św. Pawła, wykonaną w latach 1976 - 1980. Poświęcenie odbudowanej katedry odbyło się w przeddzień uroczystości Apostołów Piotra i Pawła w dniu 28 czerwca 1956 roku. Pod nieobecność chorego arcybiskupa Walentego Dymka uroczystości przewodniczył biskup Franciszek Jedwabski.
Nawa główna katedry wraz z prezbiterium i Złotą Kaplicą ma 72 metry długości i 36 metrów szerokości. Prawdziwym klejnotem katedry jest wielki ołtarz - poliptyk, dzieło wybitnych mistrzów śląskich z przełomu XIV/XV wieku, pochodzący prawdopodobnie z warsztatu wrocławskiego.
Złota Kaplica obecny swój kształt otrzymała w latach 1836 - 1837. Jest urządzona w stylu bizantyjskim jako Mauzoleum Królewskie pierwszych władców Polski. W ołtarzu znajduje się mozaikowy obraz Wniebowzięcia NMP (kopia Tycjana). Po prawej stronie sarkofag ze szczątkami Mieszka I i Bolesława Chrobrego. Naprzeciw sarkofagu umieszczono w 1841 roku pomnik obydwu władców wykonany ze spiżu przez Chrystiana Raucha na polecenie Edwarda Raczyńskiego. Po środku sklepienia można zobaczyć postać Boga Ojca, u nasady sklepienia widnieje wieniec świętych polskich. Piękna Złotej Kaplicy dopełnia mozaikowa posadzka, dzieło Salandriego z Wenecji.
Wieniec dwunastu kaplic katedry, oprócz Złotej Kaplicy, tworzą: kaplica św. Marcina, św. Józefa, św. Cecylii, św. Franciszka Ksawerego, Najświętszego Sakramentu, Matki Boskiej Częstochowskiej i św. Stanisława Kostki, Serca Jezusowego, Świętej Trójcy, św. Jana Kantego i św. Stanisława.
Papież Jan XXIII w dokumencie podnoszącym katedrę poznańską do godności Bazyliki Mniejszej nazwał ją "ozdobą Poznania". W dniu 20 czerwca 1983 roku progi tej najstarszej w Polsce katedry, stanowiącej milenijny pomnik kultury chrześcijańskiej przekroczył Ojciec Święty Jan Paweł II. Obecność Papieża potwierdziła tysiącletni związek kościoła katedralnego i całego miasta z Rzymem i Apostołami Piotrem i Pawłem, którzy są patronami Poznania i tej świątyni.
Strona internetowa parafii katedralnej: www.katedra.archpoznan.pl
Więcej o Ostrowie Tumskim na stronie internetowej Traktu Królewsko-Cesarskiego www.poznan.pl/trakt w zakładce "Ostrów Tumski".
