Stwierdzamy, że współcześnie wykształcenie staje się coraz bardziej niezbędnym warunkiem pomyślności i rozwoju zarówno całych państw i narodów jak i poszczególnych osób, którym umożliwia dostęp do dobrej pracy i osiągnięcie życiowego sukcesu. Dlatego społeczeństwo współczesne bywa często określane mianem społeczeństwa wiedzy lub społeczeństwa informacyjnego.

Jednocześnie w świecie współczesnym, także i w Polsce, nasilają się - w szczególności pod wpływem niektórych środków masowego przekazu - egoizm, relatywizm i permisywizm moralny, podporządkowanie wszystkiego dążeniu do przyjemności, fascynacja materialnością i konsumpcją. Rewolucja obyczajowa odrzuca tradycyjne wartości i autorytety.

W tej sytuacji uważamy za potrzebne przypomnieć, że wychowanie potrzebuje systemu aksjologicznego, oparcia o jasną hierarchię wartości. Szkoła nie powinna być targowiskiem idei, ani tym bardziej przedmiotem doraźnych rozgrywek politycznych, ale miejscem poszukiwania prawdy. Powinna dawać odpowiedzi na pytania: Kim jest człowiek? Kim jest osoba ludzka? Jaki jest świat? Jakie jest miejsce i rola człowieka w świecie? Dlatego też największym wyzwaniem jest ukazanie młodemu pokoleniu pozytywnej wizji życia we współczesnym świecie. Wizja ta łączyć powinna  zachowanie podstawowych wartości i nie poddawanie się relatywizmowi z osiągnięciem prawdziwego życiowego sukcesu.

Stwierdzamy, że od wieków systemem aksjologicznym dostarczającym pokoleniom młodych Polaków odpowiedzi na pytania o prawdę było chrześcijaństwo. Także i dziś chrześcijańskie wartości przekazywać powinni bardziej czynem niż słowem przede wszystkim rodzice. Jest to także zadaniem Kościoła, katechezy szkolnej i duszpasterstwa dzieci i młodzieży oraz studentów, a także chrześcijańskich środków masowego przekazu.

Oczekujemy, że te podstawowe wartości będą także respektowane w całym systemie edukacji. System ten, respektując chrześcijański system wartości - zgodnie z zapisami Preambuły i Art. 1 „Ustawy o systemie oświaty" z 1991 r. - powinien realizować dwa główne zadania, składające się na jego misję pedagogiczną.

Po pierwsze, powinien on zapewniać uczniom odpowiednie wykształcenie, nie tylko przekazując pewien zasób wiedzy, ale i wytwarzając umiejętność samodzielnego myślenia i stałego dokształcania się oraz wykorzystywania najnowszych osiągnięć technologii informatycznej.

Po drugie, co najmniej równie ważne, powinien on starać się jak najlepiej uczniów wychowywać, kształtując ich charaktery i sumienia, tak by były zdolne do odróżniania dobra i zła, rozwijając umiłowanie prawdy i wolności oraz miłość bliźniego i szacunek dla godności osoby ludzkiej.   

Stwierdzamy, że w dzisiejszej Polsce, a także i w Wielkopolsce, a więc na terenie Archidiecezji Poznańskiej, system edukacji nie realizuje w pełni żadnego ze wskazanych powyżej elementów misji pedagogicznej.

Polskie szkoły reprezentują bardzo zróżnicowany poziom. Dostęp do lepszych szkół mają częściej dzieci i młodzież z rodzin inteligenckich i/lub zamożnych. Tymczasem wzrosły aspiracje edukacyjne Polaków. Kształcenie młodzieży zwłaszcza ze środowisk wiejskich na poziomie ponadpodstawowym dokonuje się jednak ciągle z wielkim trudem. System całego  szkolnictwa, chronicznie niedofinansowany, nie wyrównuje więc szans życiowych.

Ogólnopolskie egzaminy zewnętrzne pokazały też bardzo zróżnicowany, choć generalnie dość niski, poziom wiedzy uczniów z terenu Wielkopolski. Zauważamy też bardzo wysoki w naszym regionie poziom bezrobocia wśród młodzieży, szczególnie wśród absolwentów szkół zawodowych.

W tej sytuacji Kościół, jako wspólnota wiernych, powinien wspierać te wysiłki władz oświatowych, które zmierzają do poprawy poziomu i skuteczności systemu kształcenia i wychowania, a zwłaszcza do usunięcia barier w społecznym dostępie do edukacji. W systemie tym od niedawna ważną rolę wypełniają szkoły niepubliczne, które zasługują na opiekę i życzliwe traktowanie.

Większych niż dotąd wysiłków wymaga współpraca szkoły, rodziców, Kościoła,  lokalnych wspólnot oraz dobrze wykorzystywanych mediów w procesie wychowania młodzieży szkolnej. Wszystkie te jednostki i instytucje winny wspólnie dbać o to, by szkoła przygotowywała młodego człowieka do stałego doskonalenia siebie a przez to do budowania lepszego świata, a nie tylko do biernego dostosowania się do rzeczywistości. Szczególnie ważne jest ugruntowanie w młodzieży podstawowych wartości obywatelskich i patriotycznych, tak aby w konfrontacji z rzeczywistością unijną się nie zagubiła, a odwrotnie wniosła własny wkład do budowy społeczeństwa europejskiego na zdrowych moralnie podstawach.

Należy wspierać szkolę w jej zmaganiach z powierzchownie rozumianą wolnością, z bezwartościowymi formami rozrywki oraz z rosnącą wulgarnością i przestępczością młodzieży. Przede wszystkim rodzice powinni współdziałać ze szkołą w spełnianiu jej misji wychowawczej, a nie oczekiwać tylko dobrych ocen dla swoich dzieci.

Podmiotem systemu edukacji jest też, obok ucznia, osoba nauczyciela. Dlatego należy ze szczególną troską dbać o, adekwatne do współczesnych wyzwań i potrzeb, zawodowe przygotowanie nauczycieli, szczególnie w zakresie funkcji wychowawczych. Sprzyjać to będzie podniesieniu godności i prestiżu nauczycielskiego zawodu, wzmocni też w nauczycielach przekonanie o wyjątkowej wadze ich pedagogicznej misji. Warto rozwijać pracę organiczną wśród nauczycieli w poszczególnych wspólnotach lokalnych, w tym i w parafiach, tak w sposób instytucjonalny, jak i na zasadzie indywidualnych kontaktów. Warto pokazywać pozytywne wzorce nauczycieli-wychowawców z naszego regionu, takich, jak np. święta Urszula Ledóchowska i Jadwiga Zamojska. Warto pamiętać o nauczycielach pełnych poświęcenia, zapału i bezinteresowności. Każdy spotkał przecież takich w swoim życiu.

Na progu nowego roku szkolnego pragniemy przypomnieć słowa Jana Pawła II, który w „Liście do młodych całego świata" tak pisał: „Prawda jest światłem ludzkiego umysłu. Jeżeli od młodości stara się on poznawać rzeczywistość w różnych jej wymiarach, to w tym celu, aby posiąść prawdę, aby żyć prawdą. Taka jest struktura ducha ludzkiego".

 

Poznań, 28 sierpnia 2003 r.