Pierwsza siedziba biskupów Polski

Abp Stanisław Gądecki

Pierwsza siedziba biskupów Polski. Rocznica poświęcenia katedry poznańskiej (Katedra poznańska - 12.10.2024).

Dziś obchodzimy radosną rocznicę poświęcenia katedry poznańskiej, która jest „Pierwszą siedzibą biskupów Polski” (Prima sedes episcoporum Poloniae).

W takim kontekście pożytecznym jest zastanowić się nad dwoma sprawami: nad władzą apostoła Piotra oraz nad katedrą poznańską, będącą konsekwencją tej władzy.

1.       WŁADZA PIOTROWA  

Pierwszy temat to władza Piotrowa. W okolicach Cezarei Filipowej Piotr otrzymuje obietnicę kluczy królestwa niebieskiego, dzięki czemu będzie mógł otwierać lub zamykać wstęp do wspólnoty Kościoła. Piotr otrzymuje władzę „związywania i rozwiązywania” polegającą na decydowaniu co jest zgodne z zamysłem Bożym, a co się jemu sprzeciwia. W literaturze rabinackiej „związywanie” i „rozwiązywanie” stosowano jako terminy techniczne tak w dziedzinie doktrynalnej („wiązać” znaczyło ogłosić jako zabronione a „rozwiązać” = ogłosić jako dozwolone), jak i w dziedzinie dyscyplinarnej („wiązać”  znaczyło ekskomunikować a „rozwiązać” - cofnąć ekskomunikę).

Tak więc Piotr - który dostrzegł w Jezusie Mesjasza i Syna Bożego - będzie sprawował na ziemi władzę nauczycielską i sądowniczą, której decyzje będą potwierdzone w niebie. Piotr i jego następcy będą czuwali nad głoszeniem słowa Bożego oraz nad dyscypliną życia chrześcijańskiego w Kościele.

Zauważmy, że podobną władzę otrzymają potem również apostołowie: „Zaprawdę, powiadam wam: Wszystko, co zwiążecie na ziemi, będzie związane w niebie, a co rozwiążecie na ziemi, będzie rozwiązane w niebie” (Mt 18,18) oraz „Przekazuję wam Królestwo, jak Mnie przekazał je mój Ojciec: abyście w Królestwie moim […] zasiadali na tronach, sądząc dwanaście pokoleń Izraela” (Łk 22,29-30; por. Mt 18,18).

b.       Ale oprócz władzy nauczania i sądzenia Piotr otrzyma również władzę pasterską. O tej władzy mowa podczas spotkania ze zmartwychwstałym Chrystusem nad jeziorem Genezaret (J 21,1-14). Tam właśnie Chrystus zwraca się znowu z pytaniem skierowanym do Piotra: „Szymonie, synu Jana, czy miłujesz Mnie więcej aniżeli ci?” (J 21,15). Tym pytaniem Zmartwychwstały Pan wyraźnie wyróżnia Piotra, a nawet w jakimś stopniu przeciwstawia go innym uczniom („miłujesz Mnie więcej aniżeli ci?”). Po każdej pozytywnej odpowiedzi Piotra pada polecenie Chrystusowe: „Paś baranki moje”, „paś owce moje”, „paś owce moje”. Tym razem misja Piotra ma polegać na pasterskiej trosce o owczarnię Chrystusa. Najpierw o jego troskę nad „barankami”, czyli nad pasterzami stada a następnie nad „owcami”, czyli nad poszczególnymi wiernymi. Tymi słowami – w zamian za większą miłość - Chrystus przekazuje Piotrowi władzę pasterską nad całą owczarnią, nad tymi, którzy uwierzyli w Niego i w Jego zbawcze posłannictwo. Pasterska władza Piotra polega przede wszystkim na trosce o zagubionych i poranionych członków Kościoła (Łk 15,5). 

Szymon Piotr zostaje nazwany błogosławionym/szczęśliwym, gdyż w dialogu z Jezusem nie opiera się na swoich ludzkich siłach („ciało i krew”), lecz na objawieniu Ojca, który jest w niebie. Tylko taka postawa poprowadzi go do wznoszenia budowli na skale, której żadne przeciwności nie zagrożą. Tak, dla owocnego sprawowanie władzy kluczy nie wystarczy własna inteligencja ani osobiste uzdolnienia każdego z papieży. Papieże mogą to robić tylko dlatego, ponieważ ich wiedza pochodzi „z góry”; z „głębokości bogactw, mądrości i wiedzy Boga” (Rz 11,33). Stąd Ubi Petrus, ibi ecclesia, ale też Ubi ecclesia, ibi Petrus; „Gdzie Piotr tam Kościół” oraz „Gdzie Kościół tam Piotr”.

A jednocześnie wiemy, że w dziejach papiestwa nie brakowało ludzkich błędów a nawet poważnych  uchybień. Przecież sam Piotr uznał, że jest grzesznikiem, a mimo tego on, słaby człowiek, został wybrany jako „skała”, aby dla każdego stało się oczywiste, że zwycięstwo Piotra nie jest wynikiem wysiłków ludzkich, ale że należy ono tylko do Chrystusa. To Chrystus pragnie nieść swój skarb poprzez wieki w kruchych naczyniach. W ten sposób ludzka słabość staje się znakiem prawdziwości Bożych obietnic (por. Uwagi Kongregacji Nauki Wiary. Prymat następcy Piotra w tajemnicy Kościoła, 15).

Dzięki Piotrowej władzy kluczy kolejni papieże będą posyłać misjonarzy, budować diecezje, katedry i kościoły a dzięki wielkiej ofiarności misjonarzy - często okupionej własną krwią - kolejne narody będą przyjmowały chrzest: najpierw Armenia - 301; Gruzja 317; Goci - IV w.; Etiopia - 330; Cesarstwo rzymskie - 337; Frankowie - 496; Burgundia - ok. 500; Irlandia - I poł. V w.; Szkocja - VI w.; Wizygoci - 589; Brytania - VI w.; Fryzja - 693-695; Niemcy - VII w.; Słowenia - 750; Chorwacja 805; Państwo wielkomorawskie - 831; Serbia - 855; Bułgaria - 864; Czechy - 884; Dania - 965; Polska - 966; Węgry - 974; Księstwo Kijowskie - 988; Islandia -- 1000; Szwecja - 1008; Norwegia - 1024; Inflanty - ok. 1179; wreszcie Litwa - 1387-1388.

2.       KATEDRA POZNAŃSKA

Drugi temat to katedra poznańska i jej poświęcenie.

a.       Od czasów papieża Mikołaja I praktyka Kościoła zalecała tworzenie biskupstw po chrzcie władcy kraju. Stąd Rocznik kapituły krakowskiej zanotował - pod rokiem 966 - krótką zapiskę: Mesco dux Polonie baptizatur, co znaczy: Mieszko książę Polski został ochrzczony. W tak lakoniczny sposób zapisano najbardziej przełomowy moment w historii Polski; akt o najbardziej brzemiennym w skutki wydarzeniu. Chrzest pozwolił dokonać radykalnego zwrotu; pozwolił nam odejść od bałwochwalstwa, czyli od czczenia stworzeń zamiast Stwórcy. Odciął nas – przynajmniej mentalnie - od czegoś złego; od pogańskiego barbarzyństwa, które tolerowało wielożeństwo a także ofiary z ludzi a także zabijanie niewinnych dzieci. Otwarł możność czerpania owoców Wcielenia, Męki, Śmierci i Zmartwychwstania Chrystusa, co ofiarowało Polakom dostęp do życia wiecznego.

Zgodnie z tym zwyczajem, biskupstwo poznańskie zostało prawdopodobnie utworzone na jednym z dwóch synodów rzymskich, jakie miały miejsce w obecności papieża Jana XIII i cesarza Ottona I – w roku 967. Dziś przyjmuje się, że Jordan został mianowany biskupem misyjnym - podległym bezpośrednio Stolicy Apostolskiej - bez żadnej określonej diecezji, na terytorium obejmującym jego działalnością całą Polskę w jej ówczesnych i przyszłych granicach.

Tutaj – na Ostrowie Tumskim – rozpoczął swoją pracę pasterską. Primus posnaniensis episcopus – „wiele się z nimi [czyli z naszymi przodkami] napocił, zanim – niezmordowany w wysiłkach – nakłonił ich słowem i czynem do uprawy winnicy Pańskiej” (Thietmar) . Był dobrym i gorliwym apostołem Polan. Stworzył organizację kościelną, wzniósł klasztor i szkołę katedralną, tak że już w 970 roku rozpoczął wydawać Rocznik Jordana. Kształcił miejscowe duchowieństwo, rozbudowywał sieć parafialną w głównych ośrodkach państwowych (zmarł ok. 982/984).

Gdy Mieszko I (ur. 922–945, zm. 25 maja 992) wzniósł - zdaniem archeologów, w latach 80. X wieku - pierwszą poznańską katedrę dedykowaną św. Piotrowi, Jordan dokonał jej konsekracji - czyli uroczystego poświęcenia katedry i ołtarza. Potwierdził - na zawsze wobec wszystkich - że jest to miejsce namaszczone Krzyżmem świętym i wybrane przez Boga, w którym niebo spotyka się z ziemią .

W sumie poznańska katedra to najstarsze dzieło piastowskich władców, ale także biskupów, kapłanów i wiernych archidiecezji poznańskiej, którzy troszczyli się o nią przez wieki i dalej sprawują pieczę nad tą macierzą wszystkich katedr w Polsce. To bodajże 95 zmarłych bpów, arcybiskupów i prymasów Polski, którzy pasterzowali w tej diecezji. To przynajmniej 9 władców piastowskich pochowanych w tutejszej podziemiach. To tysiące kapłanów zakonników i zakonnic, którzy trudzili się dla królestwa Bożego, z czego 240 zostało zamordowanych w okresie II Wojny Światowej. To wreszcie miliony wiernych świeckich, którzy z większą lub mniejsza gorliwością poszukiwali królestwa Bożego w swojej codzienności.  

b.       „Czasami - mówił kiedyś Papież Paweł VI - mamy to błogie wrażenie, żeśmy się załadowali na okręt zbawienia, i o reszcie już nie myślimy; okręt sam nas zawiezie do ostatecznego portu; wystarczy, że szczęśliwy pasażer spokojnie się zachowuje, spełnia pewne proste, zwyczajne przepisy, a będzie bezpieczny i nie będzie przeżywał innych duchowych udręk co do tajemnicy Boga, przeznaczenia swojego życia, głębi prawdy i problemów religijnych. To ubezpieczenie płynące z przynależności do Kościoła katolickiego wiodłoby do lenistwa duchowego, do złudzenia, że posiada się wszystko, co dotyczy religii, w jakimś bezruchu łatwo skłaniającym się do formalizmu i do dogmatyzmu” (Paweł VI, Kościół - budowa wciąż nieukończona. Przemówienie podczas audiencji generalnej 07.12.1966).

Dzisiaj natomiast „Dzieło ewangelizacji jest teraz bardziej konieczne niż kiedykolwiek w społeczeństwie europejskim, coraz bardziej zlaicyzowanym. Mamy obowiązek, dany nam przez samego Chrystusa, aby nieść dobrą nowinę Ewangelii wszystkim, zwłaszcza tym, którzy są daleko, czują się zmęczeni lub obojętni. (,,,)

Istnieją dwa zasadnicze warunki, abyśmy mogli być skutecznymi i przekonującymi misjonarzami. Po pierwsze, musimy budować nasze życie na osobistej relacji z Jezusem Chrystusem. Jeśli Go nie znamy, nie możemy Go głosić. Tak więc, trzeba stale pogłębiać naszą przyjaźń z Jezusem Chrystusem, przez modlitwę, medytację nad Jego Słowem, uczestnictwo w sakramentach i dziełach miłosierdzia, pozwalających nam spotkać Go w najbardziej potrzebujących, którzy są Mu szczególnie bliscy.

Drugim warunkiem jest wzmocnienie jedności z Jezusem oraz ze wspólnotą, którą On założył, to jest z Kościołem, a następnie współpraca, pod przewodnictwem pasterzy, aby każdy mógł wnieść swój własny wkład do budowanej mozaiki” (Pozdrowienie Jego Eminencji Księdza Kard. Pietro Parolina, Sekretarza Stanu, na rozpoczęcie Mszy Świętej w Katedrze gnieźnieńskiej. Gniezno, 14 kwietnia 2016).

Tak, każda instytucja opiera się - nawet w sposób tylko domyślny - na jakiejś wizji człowieka i jego przeznaczenia. Z niej czerpie swoje kryteria osądów, swoją hierarchię wartości oraz linię postępowania. Lecz chociaż większość społeczeństw oparła swoje instytucje na kryterium wyższości człowieka nad rzeczami, to jednak tylko religia objawiona otwarcie uznała w Bogu, Stwórcy i Odkupicielu, początek i przeznaczenie każdego człowieka.

Społeczeństwa, które ignorują tę wizję lub ją odrzucają - w imię własnej niezależności względem Boga - są zmuszone do szukania swoich odniesień i swojego celu w sobie lub do zapożyczania ich od jakiejś ideologii. Nie dopuszczając do świadomości istnienia obiektywnego kryterium dobra i zła, pozwalają sobie na totalitarną władzę, jawną lub zakamuflowaną, nad człowiekiem i jego przeznaczeniem (por. Jan Paweł II, Centesimus annus, 45-46). Taką w gruncie rzeczy wizję ofiarował Polsce – dla jej ubogacenia duchowego - przybyły do Poznania biskup Jordan..

ZAKOŃCZENIE

Na koniec, dziękujemy Bogu za poświęcenie tej pierwszej katedry na ziemiach polskich (w jej historii można właściwie mówić o kilku poświęceniach, związanych z kolejnymi przebudowami tej świątyni). Dziękujmy za wszystkich ludzi, którzy wznosili tę katedrę, nadawali jej nowe kształty, ją odbudowywali z pożarów i ruin przez ponad tysiąc lat, w tym przekonaniu, że z tego miejsca winien rozchodzić się płomień wiary na całą naszą diecezję i ojczyznę. Dziękujmy wszystkim, którzy stąd - tak dzisiaj jak i w przyszłości - pozwolą się prowadzić się Duchowi świętości. Amen.