Chwalebna i Święta Anno

Abp Stanisław Gądecki

Chwalebna i Święta Anno. 50-lecie powstania diecezji opolskiej (Góra św. Anny - 11.10.2022)

„przy boku siedzi mu, zaś po prawicy,
tamtego wódz, co przezeń zeszła manna,
tym, co oporni, chwiejni, niewdzięcznicy.

Naprzeciw Piotra oto święta Anna,
taka szczęśliwa, iż w swą patrzy Córę,
że nie drgnie okiem śpiewając „Hosanna!” […]

Lecz zachwycenia twego czas upływa,
więc jako krawiec, który jak mu stanie,
materii kraje tak, że nic nie zbywa,
podnieśmy oczy na Pierwsze Kochanie”.

(Dante, Boska komedia, Raj, Pieśń XXXII, 130-135.139-142; przeł. Alina Świderska)

Tym przepięknymi wersami Dantego zostaliśmy wprowadzeni w ducha dzisiejszej jubileuszowej uroczystości diecezji opolskiej, która otwiera się przed nami pod patronatem św. Anny. Gromadzą nas tu zasadniczo dwie sprawy. Po pierwsze znaczenie biblijnego jubileuszu a następnie dzieje 50. lat istnienia diecezji opolskiej.

1.       BIBLIJNY JUBILEUSZ

Pierwsza kwestia to jubileusz diecezji opolskiej. Dnia 28 czerwca 1972 roku papież  Paweł VI - bullą Episcoporum Poloniae coetus - ogłosił ustanowienie nowej kanonicznej organizacji kościelnej na Ziemiach Zachodnich i Północnych.

Aby lepiej zrozumieć sens tego, co się wówczas stało pozwolę sobie zwrócić uwagę tutaj zebranych na to, o czym wspominałem już w Skrzatuszu, z okazji podobnego wydarzenia a mianowicie na to, że - według Księgi Kapłańskiej - wielki jubileusz biblijny zdarza się tylko co 50 lat, jako wypełnienie szabatu szabatów (czyli 7 razy 7 = 49). Jest to czas poświęcony Bogu a jednocześnie przynoszący konkretne korzyści ludziom.

Takim był najpierw każdy „mały jubileusz”, czyli każdy rok szabatowy. W tym co siódmym roku - będącym symbolem doskonałości jak doskonałe jest całe dzieło stworzenia (Rdz 2,2) - człowiek i ziemia mieli odpocząć od obowiązku pracy. „Sześć lat będziesz obsiewał swoje pole, sześć lat będziesz obcinał swoją winnicę i będziesz zbierał jej plony, ale w siódmym roku będzie uroczysty szabat dla ziemi, szabat dla Pana. Nie będziesz wtedy obsiewał pola ani obcinał winnicy, nie będziesz żął tego, co samo wyrośnie na polu, ani nie będziesz zbierał winogron nieobciętych. To będzie rok szabatowy dla ziemi” (Kpł 25,3-5). Był to nakaz tak ważny, że jego nieprzestrzeganie sprowadziło na żydów karę siedemdziesięciu lat niewoli babilońskiej.

Z kolei „wielki jubileusz” przypadał po upływie siedmiu małych jubileuszy, czyli po 49 latach, w roku pięćdziesiątym. Ta sama Księga Kapłańska nakazuje: „Będziecie święcić pięćdziesiąty rok, oznajmijcie wyzwolenie w kraju dla wszystkich jego mieszkańców. Będzie to dla was jubileusz - każdy z was powróci do swej własności i każdy powróci do swego rodu. Cały ten rok pięćdziesiąty będzie dla was rokiem jubileuszowym - nie będziecie siać, nie będziecie żąć tego, co urośnie, nie będziecie zbierać nieobciętych winogron” (Kpł 25,10-11). Rozpoczęcie wielkiego jubileuszu oznajmiano dęciem w róg - zwanym jôbël - stąd nasze powiedzenie „czynić jubel”, to znaczy brać udział w hałaśliwej zabawie, przeżywać wielką radość, wielką uroczystość. Jednym z podstawowych przywilejów tego co pięćdziesiątego roku była powszechna amnestia; tj. przywrócenie wolności wszystkim żydom znajdującym się w niewoli u swoich ziomków a także oddanie im ich dziedzicznej ziemi za darmo. Nawet jeśli przepisy roku jubileuszowego pozostawały często tylko marzeniem, to z pewnością sama ich obecność zachęcała do reformy społecznej, polegającej na przywróceniu żydowskim niewolnikom ich pierwotnej wolności i własności, bez której nie ma społeczeństwa. 

Ale wielki jubileusz to nie tylko piękna utopia, zadekretowana podczas reformy religijnej króla Jozjasza a następnie porzucona. To także zapowiedź epoki mesjańskiej (Dn 9,24; Jub 1,29; 11QMelch). Do tej epoki nawiązał Pan Jezus w swojej mowie wygłoszonej w nazaretańskiej synagodze: „Duch Pański spoczywa na Mnie, ponieważ Mnie namaścił i posłał Mnie, abym ubogim niósł dobrą nowinę, więźniom głosił wolność, a niewidomym przejrzenie; abym uciśnionych odsyłał wolnymi, abym obwoływał rok łaski od Pana” (Łk 4,18-19). Do tej samej idei wielkiego jubileuszu odwoływał się w naszych czasach  św. Jan Paweł II, gdy w roku 2000 wzywał bogate narody do darowania długów narodom biednym.  

Jeśli odniesiemy starotestamentalne prawo o wielkim jubileuszu (Kpł 25,10-11) do czasów chrześcijańskich, to możemy powiedzieć, że ówczesny powrót do pierwotnej wolności i własności to dzisiaj nic innego jak powrót do naszej pierwotnej godności dzieci Bożych, którzy z Boga się narodzili (J 1,12-13). Oto istotne przesłanie, jakie niesie z sobą rok wielkiego jubileuszu dla wszystkich diecezjan opolskich, biskupów, kapłanów, osób życia konsekrowanego oraz wiernych świeckich. 

2.       DZIEJE DIECEZJI OPOLSKIEJ

Druga sprawa to dzieje diecezji opolskiej. Dzieje Kościoła na terenach Śląska były co najmniej przez 10 wieków częścią większego organizmu, jakim była utworzona w roku 1000 r. diecezja, a od 1930 r. archidiecezja wrocławska. Opole – stolica tego regionu – stanowiło ważny ośrodek istniejącego od przełomu XII i XIII wieku udzielnego księstwa piastowskiego, następnie władztwa czeskich Przemyślidów, Habsburgów, potem państwa pruskiego i wreszcie od 1870 r. zjednoczo­nych Niemiec, by w końcu (po 1945) znaleźć się w granicach państwa polskiego.

Całe to dziedzictwo przyjęło nowy kształt od momentu, gdy papież Paweł VI - bullą Episcoporum Poloniae coetus (dnia 28 czerwca 1972 roku) - powołał do życia nowe diecezje, a już istniejące włączył do polskiej administracji kościelnej, ustanawiając dla nich ordynariuszy. Reaktywowane zostały wówczas archidiecezja wrocławska i diecezja warmińska. Utworzono również cztery diecezje: gorzowską, szczecińsko-kamieńską, koszalińsko-kołobrzeską i opolską.

Wydana przez Pawła VI bulla kończyła 27-letni okres zmagań o kanoniczny status administracji kościelnej na tych ziemiach. Bulla ta była owocem rozmów prowadzonych w kwietniu i listopadzie 1971 r. między władzami polskimi a przedstawicielami Stolicy Apostolskiej. Ustalała ona nowy kościelny podział administracyjny i tym samym kończyła stan tymczasowości Kościoła na Ziemiach Zachodnich. Tak więc ściśle rzecz biorąc dzieje samodzielnej diecezji opolskiej rozpoczynają się w roku 1972.

Ten podział trwał do 25 marca 1992 roku, kiedy to papież Jan Paweł II ogłosił bullę Totus Tuus Poloniae Populus.

a.       Wprawdzie, na rządcę części archidiecezji wrocławskiej z siedzibą w Opolu został wyznaczony już przez papieża Piusa XII bp Franciszek Jop (dnia 26 kwietnia 1951r.), lecz wobec sprzeciwu władz państwowych nie mógł on objąć swoich obowiązków. Później został on delegatem Prymasa Polski z uprawnieniami biskupa rezydencjalnego (dnia 1 grudnia 1956 r.) a potem  administratorem ad nutum Sanctae Sedis w Opolu (25 maja 1967 roku). W końcu został mianowany pierwszym biskupem diecezjalnym diecezji opolskiej (28 czerwca 1972 r.).

Na czasy biskupa Franciszka przypadły znaczące wydarzenia w Kościele Powszechnym i w Polsce, w których i Ko­ściół Opolski żywo uczestniczył: Wielka Nowenna (1957-1965), I Nawie­dzenie Diecezji przez Kopię Obrazu Jasnogórskiego (1964-1966), Obcho­dy Millenium Chrztu Polski (1966), Sobór Watykański II (1962-1965), w którym biskup Jop brał udział,

Należał on do soborowej komisji liturgicznej a po jego za­kończeniu został wybrany do posoborowej Komisji ds. Realizacji Reformy Liturgicznej. Nadto przez długie lata był członkiem Rady Głównej Episkopatu Polski. W diecezji reaktywował on Wydawnictwo św. Krzyża, wybudowano wówczas 16 nowych kościołów, a 5 rozpoczęto. Ustabi­lizował się byt Wyższego Seminarium Duchownego w Opolu. Na ten okres przypadło akcentowanie roli sanktuarium na Górze Św. Anny, rozwinął się kult naszych rodzimych świętych i błogosławionych (Jacka, Czesława, Bronisławy, pochodzących wg tradycji z Kamienia Śląskiego, Eufemii-Ofki z Ra­ciborza).

Od 1958 roku bpa Jopa wspomagali biskup Wacław Wycisk (zm. 1984) a w rok później Henryk Grzondziel (zm. 1968), wreszcie Antoni Adamiuk (zm. 2000).

Sam bp Franciszek Jop zmarł po długiej choro­bie (24 września 1976) i został pochowany w krypcie opolskiej katedry.

b.       Drugim biskupem opolskim został mianowany – przez papieża Pawła VI – abp Alfons Nossol, długoletni profesor Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego oraz Wyższego Seminarium Du­chownego Śląska Opolskiego w Nysie-Opolu.

Nowy biskup powołał Radę Kapłańską, Radę Duszpasterską, zreorga­nizował kolegium dziekanów, utworzył pięć nowych rejonów duszpaster­skich z dziekanami rejonowymi na czele (w Opolu, Gliwicach, Raciborzu, Nysie i Kluczborku), utworzył 65 nowych parafii. Szczególną troską otoczył Wyższe Seminarium Duchowne, przeno­sząc je w całości do Nysy. W roku 1977 erygował Diecezjalny Instytut Teologiczno-Pastoralny, działający od 1981 jako filia KUL-u w Opolu. Dzięki jego zabiegom powstał Diecezjalny Dom Księży Emerytów w Opolu oraz ważne z punktu widzenia troski Kościoła o dziedzictwo kulturowe Muzeum i Archiwum Diecezjalne. Dzięki sprowadzeniu nowoczesnej bazy poligraficznej ożywiła się działalność edytorska Wydawnictwa Diece­zjalnego św. Krzyża. Bp Nossol umożliwił też kilkunastu kapłanom wyjazd na misje. Dnia 21 VI 1983 r. gościł Ojca św. Jana Pawła II na Górze św. Anny.

Na forum Konferencji Episkopatu był członkiem Rady Stałej i przewodniczącym Rady ds. Ekumenizmu. Przez papieża Jana Pawła II został powołany do watykań­skiego Sekretariatu ds. Jedności Chrześcijan.

W 1981 r. otrzymał biskupa pomocniczego w osobie Jana Wieczorka, a po śmierci bpa W. Wyciska dwóch nowych biskupów: Jana Bagińskiego i Gerarda Kusza.

Znaczące zmiany administracyjne wprowadziła decyzja papieża Jana Pawła z dnia 25 marca 1992 r. bullą Totus Tuus Poloniae Populus. Wówczas została utworzona nowa diecezja gliwicka, której odeszło z tutejszej diecezji 90 parafii z ok. 140 kapłanami opolskimi. Nadto 15 parafii odeszło do nowo powstałej diecezji kaliskiej. Równocześnie powołana została metropolia górno­śląska z siedzibą w Katowicach, której podporządkowano diecezję gli­wicką i opolską. Dotychczasowy biskup pomocniczy z Opola bp Jan Wieczorek został mianowany ordynariuszem w Gliwicach a bp Gerard Kusz, biskupem pomocniczym diecezji gliwickiej. W związku ze zmianami dnia 6 stycznia 1993 r. konsekrowany został nowy biskup pomocniczy dla Opola Jan Kopiec.

Od 1989 r. pojawiły się możliwości wprowadzenia duszpasterstwa dla katolików mniejszości niemieckiej. W 1990 r. reaktywowana została Caritas, która do tej chwili two­rzy na terenie diecezji m.in. znane powszechnie stacje socjalne. Natęże­niu uległa działalność budowlana. Po 1977 r. wybudowano 70 kościo­łów, następnych 8 było w budowie; powstało wiele obiektów kościel­nych w postaci plebanii, domów katechetycznych i innych.

W 1994 r. powstał w Opolu państwowy uniwersytet z Wydziałem Teologicznym, w którego skład weszło Wyższe Seminarium Duchowne. Dla potrzeb nauki w 1990 r. nastąpiło przejęcie zruj­nowanego zamku w Kamieniu Śląskim. W odbudowanym obiekcie erygowane zostało Diecezjalne Sanktuarium św. Jacka oraz Centrum Kultury i Nauki Wy­działu Teologicznego Uniwersytetu Opolskiego. Wyrazem krzepnięcia Wydziału Teologicznego stała się inauguracja Instytutu Ekumenizmu i Badań nad Integracją (17 marca 2000 r.) oraz uzyskanie przez Wydział praw ha­bilitacyjnych. Ważnym momentem w życiu diecezji był też jubileusz 50-lecia Wyższego Seminarium Duchownego. Na ten mo­ment ukończono budowę nowego kościoła seminaryjno-akademickiego pw. św. Jadwigi Śląskiej. Wmurowanie kamienia węgielnego tej świątyni (6 listopada 1999 r.) zbiegło się z ogłoszeniem decyzji papieża św. Jana Pawła II o wyniesieniu biskupa opolskiego do godności arcybiskupa ad personam.

W ogólnopolskiej pielgrzym­ce Roku Świętego do Rzymu (w dniach 3-9. lipca 2000 r.) brało udział ok. 2,5 tysiąca wiernych z diecezji. Uaktywnieniu apostolstwa służyło diecezjalne Radio „Doxa” oraz „Opolski Gość Niedzielny”.

Jakby w podsumowaniu posługi abp Alfonsa Nosola miała miejsce beatyfikacja współzałożycielki Zgromadzenia Szarych Sióstr św. Elżbiety – Marii Luizy Merkert (w dniu 30 września 2007 r.). W planach pojawił się też zamiar zwołania I Synodu Diecezji Opolskiej.

c.       Trzecim biskupem opolskim tutaj przytomny jest bp Andrzej Czaja, który ingres do katedry opolskiej odbył dnia 29 sierpnia 2009 r. Pełni on swoją posługę w diecezji, która skrystalizowała się w poprzednich sześciu dziesiątkach lat dzięki pracy jego poprzedników.

Za priorytety swojej biskupiej służby bp Czaja uznał: budzenie żywej wiary w ludziach młodych, promocję rodziny i wartości z nią związanych, troskę o powołania do kapłaństwa i życia małżeńskiego oraz budowanie otwartej tożsamości wiernych. Te priorytety bp Andrzej starał się realizować w następujących dokonaniach:

Jako przewodniczący Komisji Nauki Wiary KEP starał się uporządkować trudne problemy związane z doktryną wiary w Polsce. Wydane zostały dokumenty dot. m.in. tzw. „spowiedzi furtkowej”, „grzechu międzypokoleniowego”; Podjął także dialog z ruchami intronizacyjnymi i przygotował Jubileuszowego Aktu Przyjęcia Jezusa Chrystusa za Króla i Pana w Łagiewnikach (19 listopada 2016 r.).

W trosce o rodzinę powstała Diecezjalna Fundacja Ochrony Życia,  w której skład wchodzą: Dom Matki i Dziecka, Katolicki Ośrodek Adopcyjny i Opiekuńczy, Diecezjalna Poradnia Rodzinna, Rodzinny Dom Dziecka, a także Galeria Twórczych Inspiracji.

Od 2011 r. w Jemielnicy ma miejsce 1 maja Diecezjalne Święto Rodziny jako okazja do wspólnej modlitwy w intencji rodzin i z rodzinami diecezji, które połączone jest z Jarmarkiem Cysterskim.

Wyrazem troski duszpasterskiej o małżeństwa niesakramentalne są prowadzone specjalne nabożeństwa dla nich w Adwencie i Wielkim Poście.

Bp Andrzej zintensyfikował duszpasterstwo młodzieży, m.in. przez spotkania z młodymi na Górze Świętej Anny kilka razy w roku, które noszą nazwę „Ławka”, nawiązujące do słów papieża Franciszka o „powstaniu z kanapy”.

Wdrożył w życie nowe programy przygotowania do sakramentu bierzmowania i przeprowadzania wizytacji kanonicznych. Wprowadził diakonat stały i stworzył centrum formacji kandydatów do tej posługi.

W diecezji reaktywował Bractwa Świętego Józefa, skupiające obecnie ponad 800 mężczyzn objętych intensywną formacją. Ponadto, dla kobiet erygował w 2018 r. Wspólnotę Opiekunek Życia Bożego (główne cele: formacja członkiń i modlitwa za młode pokolenie). Kolejną nową wspólnotą jest „Oremus” – Diecezjalne Dzieło Modlitwy w intencji Kapłanów (utworzone 2015).

W 2020 roku z inicjatywy bpa Andrzeja i siostry Aldony Skrzypiec powstał w Opolu Dom Nadziei. Miejsce to stało się prawdziwą przystanią dla osób bezdomnych i samotnych, które w ciągu dnia mogą tu liczyć na jedzenie, odzież, pomoc prawną, wsparcie w szukaniu pracy czy opiekę duszpasterską. Dom Nadziei uroczyście poświęcił – dnia 22 sierpnia 2020 roku – jałmużnik papieski, kard. Konrad Krajewski.

Ludziom w potrzebie – m.in. osobom bezrobotnym, ubogim, głodnym i uzależnionym pomaga od 2017 r. Dom Miłosierdzia w Otmuchowie. Założono go przy Katolickim Stowarzyszeniu Pomocy Rodzinie „Marana Tha”. Od 2016 roku działa w Opolu Łaźnia dla Bezdomnych.

Patronką całego Śląska jest św. Jadwiga Śląska, zaś patronami diecezji opolskiej są św. Anna, matka Maryi, bł. Czesław i bł. Bronisława. Dla duchowego pożytku wiernych biskup utworzył także kilka sanktuariów diecezjalnych: m.in. św. Józefa w Jemielnicy, Matki Bożej Jasnogórskiej w Mochowie-Paulinach, św. Rity w Głębinowie.

Zainicjował kilka procesów beatyfikacyjnych: m.in. służebnicy Bożej Eufemii raciborskiej, przygotowuje proces bpa Józefa Nathana, rozwija także kult błogosławionego kard. Stefana Wyszyńskiego, prymasa Polski, więzionego przez władze komunistyczne w Prudniku-Lesie w latach 1954-1955.

Bp Andrzej kontynuuje też – zapoczątkowane przez abpa Alfonsa Nossola – tradycje ekumeniczne. Ugruntowane są kontakty pomiędzy katolikami i ewangelikami, szczególnie podczas Tygodni Powszechnej Modlitwy o Jedność Chrześcijan. Stało się tradycją, iż biskup opolski z okazji tygodnia ekumenicznego kieruje do diecezjan słowo pasterskie. Ważną inicjatywą ekumeniczną jest organizowana od 1997 roku w Opolu Ekumeniczna Modlitwa Młodych. Świadectwem dobrych relacji jest fakt, że prowadził kiedyś dzień skupienia dla duszpasterzy Kościoła luterańskiego. Ponadto na Wydziale Teologicznym w Opolu organizowane są sympozja ekumeniczne, w których kilkakrotnie uczestniczył kard. Kurt Koch, który w roku 2022 otrzymał doktorat honoris causa Uniwersytetu Opolskiego.

Biskup opolski zaangażował się aktywnie w mediacje społeczne w czasie trudnego procesu poszerzania granic Opola oraz w duchową formację samorządowców.

Zatroszczył się też o odnowę katedry opolskiej. Z jego inicjatywa powstała Kapituła Odnowy Katedry Opolskiej, zrzeszająca najznamienitsze postacie Opolszczyzny, która wspiera to dzieło.

W pracy apostolskiej biskupa Andrzeja wspierają go biskup Rudolf Pierskała oraz seniorzy: arcybiskup Alfons Nossol i biskup Paweł Stobrawa. Na terenie 8 tys. km kw. zamieszkanym przez ok. 850 tys. osób pracuje ok. 700 księży diecezjalnych i ok. 140 kapłanów zakonnych. Wszyscy oni - biskupi, kapłani, osoby życia konsekrowanego i wierni świeccy - starają się pracować wspólnie z myślą o powrocie do źródeł chrześcijaństwa (opr. na podstawie publikacji bpa prof. dra hab. Jana Kopca).

ZAKOŃCZENIE

Na koniec, módlmy się do św. Anny, patronki diecezji, o łaski potrzebne wszystkim wiernym tej diecezji:

O święta Anno!
Przywołujemy Cię - wróć!
Wróć do naszych serc i dusz
i czuwaj na każdy czas.
Bądź drogowskazem, uszczęśliwiaj i wciąż trwaj.
Zanieś do Boga nasze prośby,
nasze smutki i nasze radości. Amen.