Abp Gądecki: Aby żadne peryferie nie były pozbawione światła Ewangelii

Abp Stanisław Gądecki. Aby żadne peryferie nie były pozbawione światła Ewangelii. Forum Parafialnych Rad Duszpasterskich (Poznań, Międzynarodowe Targi Poznańskie – 14.04.2018)

Gromadzimy się dzisiaj na terenie Międzynarodowych Targów Poznańskich, aby razem podjąć refleksję nad Parafialnymi Radami Duszpasterskimi, czyli nad jedną z ważnych form zaangażowania się świeckich w budowanie Kościoła na polu parafialnym.

1.         POSŁANNICTWO ŚWIECKICH W KOŚCIELE

Podążając od ogółu do szczegółu, na początku winniśmy sobie uświadomić rzecz podstawową, tj. na czym w ogóle polega rola wiernych świeckich w Kościele. Konstytucja dogmatyczna o Kościele tak  określa zadania każdego wiernego świeckiego bez żadnego wyjątku: „Szczególnym [..] ich zadaniem jest tak rozświetlać wszystkie sprawy doczesne, z którymi ściśle są związani, i tak nimi kierować, aby się ustawicznie dokonywały i rozwijały po myśli Chrystusa i aby służyły chwale Stworzyciela i Odkupiciela” (Lumen gentium, 31).

„To posłannictwo Kościoła w świecie wypełniają świeccy przede wszystkim przez zgodność życia z wiarą, dzięki czemu stają się światłością świata; przez swoją rzetelność w każdym zajęciu, dzięki której pociągają wszystkich do umiłowania prawdy i dobra, a wreszcie do Chrystusa i Kościoła; przez miłość braterską, dzięki której biorąc udział w życiu, pracach, cierpieniach i dążnościach swych braci, powoli i niepostrzeżenie przygotowują serca wszystkich na działanie łaski zbawczej; przez ową pełną świadomość swojej roli w budowaniu społeczeństwa, dzięki której z chrześcijańską wielkodusznością starają się wypełniać swoje czynności domowe, społeczne i zawodowe. Tą drogą ich sposób postępowania przenika powoli środowisko, w którym żyją i pracują” (Dekret o apostolstwie świeckich, 13).

2.         WSPÓŁPRACA DUCHOWNYCH I ŚWIECKICH

Parafia nie stanie się skutecznym ośrodkiem ewangelizacji – a także nowej ewangelizacji - jeśli nie będzie miejscem harmonijnej i twórczej współpracy duchownych i świeckich. Zdrowy Kościół to taki, w którym istnieje żywa współpraca wszystkich jego członków, tak duchownych jak i świeckich. „We wspólnotach kościelnych działalność ich [wiernych świeckich] jest do tego stopnia konieczna, że bez niej apostolstwo samych pasterzy nie może zwykle być w pełni skuteczne. Świeccy bowiem, ożywieni duchem prawdziwie apostolskim, uzupełniają to, czego nie dostaje im braciom, i pokrzepiają ducha zarówno pasterzy, jak i reszty wiernego ludu (por. 1 Kor 16,17-18), na wzór owych mężów i niewiast, którzy wspomagali Pawła w głoszeniu Ewangelii (por. Dz 18,18-26; Rz 16,3)” (Dekret o działalności apostolskiej świeckich, 10). Tego rodzaju harmonijna i uzupełniająca się nawzajem współpraca jest niczym innym jak tworzeniem Kościoła jako wspólnoty.

Parafia  nie może być oparta wyłącznie na duszpasterskim charyzmacie proboszcza i wspomagających go księży. Duchowieństwu bardzo pomaga zaangażowanie i doświadczenie wiary ludzi świeckich, gdyż wierni świeccy - tkwiąc bezpośrednio w świecie -  znają lepiej jego radości, troski, lęki i cierpienia. Parafialna Rada Duszpasterska może – z tego tytułu - wiele dopomóc duszpasterzom w rozeznaniu ewangelicznej gleby, w którą wsiewa się Słowo Boże.

W tej przestrzeni - stosownie do posiadanej wiedzy, kompetencji i autorytetu – świeccy mają możność, a niekiedy nawet obowiązek ujawniania swego zdania w sprawach, które dotyczą dobra Kościoła. Odbywać się to powinno w pierwszym rzędzie za pośrednictwem Parafialnych Rad Duszpasterskich, ustanowionych w celu budowania Kościoła w prawdzie, z odwagą i roztropnością, z szacunkiem i miłością wobec każdego (Lumen gentium, 37). Jednym słowem idzie o to, aby świeccy przestali odgrywać rolę pasażerów w łodzi Kościoła a zajęli miejsce załogi.

3.         PARAFIALNE RADY DUSZPASTERSKIE

Parafialne Rady Duszpasterskie są zjawiskiem stosunkowo nowym, wyrosłym z ducha posoborowej nauki o Kościele, w tym z idei wspólnotowego charakteru parafii oraz kształtowania tej ostatniej w klimacie współodpowiedzialności parafian świeckich za realizację misji Kościoła w określonych warunkach miejsca i czasu. Głównym celem rady ma być współpraca świeckich w rozwijaniu aktywności duszpasterskiej w parafii na poziomie instytucjonalnym. Rada jest przestrzenią uważnego słuchania siebie nawzajem. Nie idzie więc o pokazywanie palcem, co powinien zrobić proboszcz, ale o odkrycie tego, co możemy uczynić razem z nim.

Rady te są czymś nowym w stosunku do tradycyjnych rad parafialnych - działających w Polsce na podstawie Statutu Rad Parafialnych przyjętego przez Konferencję Episkopatu Polski 7 września 1947 roku - programowo nastawionych na współpracę z proboszczem w dziedzinie zarządzania przez niego majątkiem parafii.

Jak sama nazwa (consilium) wskazuje Parafialna Rada Duszpasterska posiada głos doradczy, a nie decyzyjny (jakim cieszy się np. Rada Miasta). Jest ona organem doradczym, który - pod kierownictwem proboszcza lub rektora kościoła - czuwa nad organizacją życia duszpasterskiego we wspólnocie parafialnej lub we wspólnocie wiernych gromadzącej się przy kościele rektoralnym (por. kan. 536 Kodeksu Prawa Kanonicznego, Konstytucja dogmatyczna o Kościele, 31. 37; Dekret o posłudze i życiu kapłanów, 9; Dekret  apostolstwie świeckich, 26, Christifideles laici, 27) a w szczególności nad realizacją Archidiecezjalnego Programu Duszpasterskiego. Ponadto:

• niesie pomoc w ocenie stanu religijno-moralnego parafii, z uwzględnieniem zachodzących przemian społeczno-kulturowych,
• bierze udział w opracowaniu parafialnego rocznego programu duszpasterskiego, w oparciu o program ogólnopolski i diecezjalny,
• inspiruje i wspiera inicjatywy duszpasterskie w dziedzinie życia liturgicznego, apostolstwa, dzieł pobożności i miłosierdzia,
• wspiera działalność ruchów, stowarzyszeń katolickich i grup duszpasterstwa specjalnego,
• buduje wśród parafian klimat zaufania do Kościoła i podejmowanych inicjatyw duszpasterskich.

Parafialna Rada Duszpasterska jest potrzebna w każdej parafii, ponieważ każda – nawet najmniejsza parafia – stanowi złożony i wielowymiarowy organizm, który powinien mieć swoją reprezentację skupiającą ludzi wierzących, mających głębokie doświadczenie wiary przeżywanej w „świecie”, silnie zjednoczonych z Bogiem, żyjących życiem sakramentalnym oraz postawą służby.

Członkiem Parafialnej Rady Duszpasterskiej może stać się tylko ten ochrzczony, który odznacza się pewną wiarą, dobrymi obyczajami i roztropnością. Nie chodzi przy tym o klakierów, ale o ludzi współodpowiedzialnych w sposób roztropny za rozwój parafii. Sam skład Rady winien odzwierciedlać całą parafię, jej przekrój społeczny i wiekowy, zaś liczba jej członków powinna być dostosowana do wielkości parafii.

Skoro zadaniem Parafialnej Rady Duszpasterskiej jest budzenie postaw apostolskich pośród parafian, wspomaganie duchowieństwo w pracy duszpasterskiej, wyrażanie opinii i wysuwanie propozycji dotyczących doskonalenia duszpasterstwa parafialnego, to tego rodzaju apostolstwo nie może opierać się na samej wiedzy świeckiej. Świeccy członkowie Rad winni - stopniowo i roztropnie – przygotowywać się do oceniania wszystkiego w świetle wiary (Dekret o apostolskiej działalności świeckich, DA, 29). W tym celu mogą oni korzystać z środków formacyjnych takich jak kongresy, rekolekcje, konferencje, literatura, media katolickie, służące do zdobycia głębszego poznania Pisma świętego i katolickiej nauki społecznej, do pielęgnowania życia duchowego oraz do zastosowania wypróbowania metod (DA, 32). 

4.         STAN PARAFIALNYCH RAD DUSZPASTERSKICH

Jakimś oglądem obecnego stanu Parafialnych Rad Duszpasterskich w całej Polsce był I Krajowy Kongres Parafialnych Rad Duszpasterskich, który miał miejsce w Licheniu 2013 i zebrał ponad 1200 przedstawicieli tychże Rad z terenu całej Polski. Była to kolejna próba budzenia „śpiącego olbrzyma”, jakim wciąż pozostaje laikat w Kościele katolickim w Polsce.

Po spotkaniu licheńskim Instytut Statystyki Kościoła Katolickiego SAC w Warszawie poddał analizie wyniki badań statystycznych dotyczących tychże rad duszpasterskich (por. Wojciech Sadłoń, Duszpasterskie rady parafialne w Polsce na podstawie badań empirycznych.  Teologia Praktyczna. Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu - Wydział Teologiczny Tom 14, 2013). W wyniku tych badań stwierdzono, że gdyby w każdej z naszych polskich parafii - faktycznie, a nie na papierze - istniałaby taka Rada, mielibyśmy w Polsce niemal sto tysięcy świeckich gotowych do działań apostolskich. Cieszy nas to, że - z impulsu poprzedniego Ogólnopolskiego Programu Duszpasterskiego - liczba parafialnych rad wzrosła czterokrotnie (z 20 % – do 80 %).

Wyniki tej analizy są obiecujące, chociaż nie wolne od trudności. Współpraca księży ze świeckimi i świeckich z księżmi stanowi u nas ciągle jeszcze problem. Potrzeba większej otwartości i dojrzałości obu stron. Mimo iż prezbiterzy przygotowywani są do takiej współpracy podczas studiów, praktyk czy też w procesie stałej formacji kapłańskiej, wielu z nich woli uprawiać duszpasterstwo „solowe”, preferuje „obsługiwanie” wiernych w pojedynkę; czasami jest to spowodowane negatywnymi doświadczeniami wyniesionymi z takiej współpracy w trakcie wcześniejszej pracy duszpasterskiej. Podobnie bywa z parafianami. Bywają tacy, którzy twierdzą, że duszpasterstwo to sprawa duchownych a nie świeckich, ale istnieją także przykłady niezwykle owocnej współpracy, jakich nie można nie zauważyć.

W Polsce bowiem dominuje tak zwany model ekspercki Duszpasterskiej Rady Parafialnej. Tego rodzaju rada składa się z osób, których uczestnictwo w radzie wynika z pełnionego zawodu, bądź - roli społecznej. Ekspercki model rady duszpasterskiej ma często wychylenie zadaniowe. Taka rada służy realizacji konkretnych inicjatyw w parafii i jest zwoływana zależnie od podejmowanych prac. Taki model rady jest bardzo pomocny proboszczowi; członkowie tak ukształtowanej rady duszpasterskiej stają się jakby „gwardią” proboszcza: witają biskupa gdy przyjeżdża do parafii, organizują procesje, troszczą się o inwestycje oraz budynek świątyni.

Drugim modelem rady to model reprezentacyjny. Tutaj Rada tworzy się z istniejących w parafii wspólnot, organizacji, stowarzyszeń, ruchów. W jej skład wchodzą najczęściej - niejako z urzędu - przedstawiciele poszczególnych wspólnot: na przykład Żywego Różańca, Domowego Kościoła czy Odnowy w Duchu Świętym. Taki model rady dominuje raczej w miastach. Kompetencje zawodowe poszczególnych radnych odgrywają tutaj drugorzędną rolę. Tak ukształtowane Rady lepiej niż eksperckie spełniają funkcję doradczą w parafii.

Z badań wynika, że niemal połowa parafialnych rad duszpasterskich podejmuje konkretne działania w parafii. Najczęstszym polem działalności parafialnych rad duszpasterskich są sprawy duszpastersko-apostolskie (22%), charytatywne (13%), administracyjne (12%), następnie liturgiczne (12%), gospodarcze (11%) oraz społeczno-kulturalne (2%).

Różnie wygląda częstotliwość spotkań członków Rady: raz w miesiącu (10,9%), raz na dwa miesiące (9,2%), raz na kwartał (40%), trzy razy w roku (8,8%), dwa razy w roku (14,1%), raz w roku (1,9%).

Przeprowadzone przez Instytut Statystyki Kościoła Katolickiego badania ukazały intensywny rozwój liczby parafialnych rad duszpasterskich w Polsce w ostatnich latach. Istnieją podstawy ku temu, aby w rozwoju Rad dostrzegać dalszy etap rozwoju struktury parafialnej w Polsce.

Niestety, często Parafialne Rady Duszpasterskie nie funkcjonują w sposób sprawny, albo działają niezgodnie z normami prawnymi. W wielu diecezjach trwa w dalszym ciągu etap tworzenia Rad. Z drugiej jednak strony, przykłady aktywnie funkcjonujących Rad wskazują na pozytywne oddziaływanie tych struktur na proces przekształcania parafii we wspólnotę. Gdzie Rady rzeczywiście działają, tam z pewnością integrują one parafię, włączają i aktywizują jej mieszkańców, budują więź pomiędzy świeckimi a duszpasterzami oraz animują działalność duszpasterską z zachowaniem centralnej roli proboszcza w parafii.

Ostrzeżeniem - także dla członków Parafialnych Rad Duszpasterskich – mogą być słowa papieża Franciszka z Evangelii gaudium na temat tzw. aktywności źle przeżywanej: „bez odpowiedniej motywacji, bez duchowości przenikającej działanie i czyniącej to działanie upragnionym. Działalność źle przeżywana sprawia to, że nasze obowiązki męczą ponad granice rozsądku, a czasem prowadzą do choroby. Nie idzie tam o pełen pogody trud, lecz o trud uciążliwy, nie dający zadowolenia. Ta duszpasterska acedia [apatia] może mieć różne przyczyny. Niektórzy popadają w nią, ponieważ podtrzymują projekty nie do zrealizowania i nie przeżywają chętnie tego, co mogliby spokojnie robić. Inni dlatego, bo nie akceptują trudnej ewolucji procesów i chcą, aby wszystko spadło z nieba. Jeszcze inni, ponieważ przywiązują się do niektórych projektów lub snów o sukcesie, podtrzymywanych swoją próżnością. Inni, ponieważ stracili realny kontakt z ludźmi w odpersonalizowanym duszpasterstwie, prowadzącym do zwracania większej uwagi na organizację niż na ludzi, tak że bardziej entuzjazmują się ‘planem drogi’ niż samą drogą. Jeszcze inni popadają w acedię, ponieważ nie umieją czekać i chcą panować nad rytmem życia. Dzisiejsze gorączkowe pragnienie osiągnięcia natychmiastowych wyników sprawia, że zaangażowani w duszpasterstwie nie znoszą łatwo poczucia jakichś sprzeczności, widocznej porażki, krytyki, krzyża (por. Evangelii gaudium, 82).

ZAKOŃCZENIE

Na koniec więc prośmy świętego Józefa - stróża Jezusa i Maryi – aby wszystkim członkiniom i członkom Parafialnych Rad Duszpasterskich w Polsce pozwolił odkrywać obecność Chrystusa, kierować wszystkie sprawy po myśli Bożej oraz budzić postawy apostolskie pośród parafian.

Maryjo, Gwiazdo nowej ewangelizacji,
pomóż nam trwać w komunii z Bogiem i ludźmi,
w postawie służby, żarliwej i ofiarnej wiary,
sprawiedliwości i miłości do ubogich,
aby radość Ewangelii dotarła aż po krańce ziemi,
i aby żadne peryferie nie były pozbawione jej światła.